Эмнеэнэй баяр.
Ажалша буряадуудай амархын һайндэрнүүд
Түл тодолгын ажалай һүүлдэ
Талын нүүдэлшэд бага сүлөөрдэг.
Тэрэнэй һүүлээр малшан хүндэ
Түлэй баяртай эмнеэн эхилдэг.
Энэнь хабарай һүүл уларилаар хэгдэдэг,
Табадугаар һарын эсэстэ үнгэргэгдэдэг.
Түл хуряаһанай баһа ехэ баяр болодог -
Хурьга шэмхэлгэнэй үе эхилдэг
Түрэл садан зон иигэдэг:
Ойро дүтынгөө хүүгэдтэ,
Хотынгоо олон багашуулда
Хурьга эмнижэ бэлэг үгэдэг.
Үреэ шэмхэхэ гээшэ,
Даага тамгалха гээшэ
Бүришье һонин юм,
Бүри харюусалгатай ажал юм.
Айл айлайхи өөр өөрын тамгатай,
Тамгануудынь хэдэн арбаад зүйлнүүдтэй,
Тиин зүһөөрнь малаа илгадаг заншалтай,
Тамгалга, эмнэлгын ажал хэдэг гуримтай.
Энэнь баһал ехэ баяр бахархал һэн.
Иимэ заншал гуримайнгаа ашаар буряад зон
Аяга тодоһон гуйраншадгүй ажаһууһан,
Унаха моритойл, ууха сайтайл байһан.
Тиибэ яабашье залхуурһан,
Тамхи, архинда шунахайрһан
Зарим хүнүүд ушардаг байһан,
Зонинь наада барижа дуулаһан:
“Мордоод ябаха моригүй аад,
Мохоорхоо татахадаа тобогорхон.
Унаад ябаха моригүй аад,
Уугаад байхадаа гэдэгэрхэн».
Иигэжэ буряадууд эмнеэдэ
Айл аймагаараа сугларжа,
Үхэрэй, хониной мяха эдижэ,
Архи һархаг уудаг, баяр наада хэдэг.
Хуулын голой буряадууд сугларжа,
Ногоо номин уларилда нарьяжа,
Наадажа сэнгэжэ жаргадаг һэн,
Тиихэдээ иигэжэ дуулалдадаг һэн:
“Тэнгэриин һалхин тэгшэ бэшэ,
Түрэһэн бэемнай мүнхэ бэшэ.
Энээхэн сүлөөндөө жаргахадаш яанаб,
Эжэл нүхэдтэйгээ зугаалхадаш яанаб”.
Үнэндөө энэнь -
Үүлэнэй забһарай наран,
Ойро зуурахан,
Эды тэдыхэн лэ ялардаг һэн.
Сэрэмжэд һурамгай болоһон,
Зоной зобоходо зобоод,
Баярлахадань баярлаад,
Сэнгэхэдэнь сэнгэлсээд ябадаг һэн.
Зунай эхеэр хонёо хиргаха саг ерэхэ,
Зарим айлнууд хонёо хиргуулха
Шадалтай хүнүүдые бэдэрхэ,
Сүлөөтэй хүнүүдые хүлһэлхэ.
Бүхэ Сэрэмжэдшье олзын хойноһоо
Борьбоо нугалха сүлөөгүй ябадаг байһан.
Нооһо хайшалаанииешье буряадууд баһа
Нүүдэлшэдэй һайндэр болгоожо шададаг һэн.
Үдэр бүри заатагүй
Хэдэ хэдэн хонин шарууһалагдаха,
Хүхеэн нарьяан таһархагүй,
Үдэшэ орой зугаа ажалынь дүүрэхэ.
Гэр гэртээ зон хариха,
Шорлоһон мяха ганзагалха,
Тиин мориндоо мордохо,
Зүг бүхэн руу гүйлгэлдөөд тэгүүлхэ.
Нооһо хайшалха,
Нооһоор һэеы дараха,
Эмнеэ хэхэ үеэр ажаллаһан хүнүүд
Гэр бүлэнүүдтээ ошоходоо - ото олзотойнууд.
Одоо баян үгытэй гэжэ илгардаггүйнь,
Олоһон олзоёо тэгшээр хубаажа эдидэгынь
Һанаамгай буряадуудай хэзээнэй үеын
Һайн һайхан байһан гээшэ заншалынь.
Хонинойнгоо нооһо хайшалжа абаад,
Һэеы хэхэ ажалаа малшад захалдаг:
Урда урдаһаа хаража, мүрлэн һуугаад,
Олон эхэнэрнүүд нооһоо сохижо һабаададаг.
Тиихэдээ тэдэнэр иигэдэг байгаа:
Хоёр хоёр нарин бургааһан һабаагаараа
Ээжэлүүлэн буулгадаг, сохидог,
Тиихэ зуураа нооһоёо урижа хүбхылгэдэг.
Сохижо, урижа аятай хүбхылгэһэн
Саб сагаан нооһоёо саашань иигэдэг:
Үдэжэ хоёроор гү, хэдыгээр ниилүүлһэн
Үхэрэй нойтон арһан дээр зулажа тараадаг.
Зулхай татажа, һү тараг сасажа, пил норгоод,
Була модондо хуйлан орёожо, шангаар уяад,
Моритой шэрүүлшэдтэ талаар гүйлгүүлдэг,
Дун сагаан һэеы тиигэжэ бүрилдүүлдэг.
Һэеы гээшэ түмэнэй баяр баясхалан болодог,
Һанаанай зол, зоболоншье бэедээ шэнгээдэг.
Ажалша зон гэрээ хэнэ, үмэдхэлдөө оруулна,
Ажамидаралайнгаа хамаг зүйлдэ хэрэглэнэ.
Һэеы даралга яагаашье хадаа
Монгол туургата арадуудай
Мянга түмэн зуун жэлнүүдэй
Шухала ажалай нэгэн гээшэ бэд даа!
Жэлэй эхин хахад үнгэрхэ.
Шухала ехэ ажалнууд забһарлажа,
Малшадай орон нютагаа хайрлажа,
Обоо бурханаа тахиха ёһолол эхилхэ.
Обоогой үедэ захалдаг
Эрын гурбан наадан гэдэг:
Бухэнүүд шадалаа үзэлсэдэг,
Моридой урилдаан, hyp харбаан болодог.
Хуулын голой обоогой урилдаанда ахижа,
Будын Гарма үбгэнөөр һоригдоһон
Раднаа данзын улаан һаарал морин оройлжо,
Мориной соло дуудуулдаг һэн.
Хэрбээ эхэнэрнүүдэй дунда
Бүхэ барилдаанай болодог һаа,
Хуулын голой обоогой нааданда
Бүхэ Сэрэмжэд лэ түрүүлхэ һэн ха даа.
Бүхэ Сэрэмжэд Тэбхэр Боротойгоо хоюулаа
Раднаа данзын бүхы ажал хэһээр лэ ябаа.
Хажуугаарнь бишыхан Будаланаа һургаха,
Хэнээшье үхибүүдһээ тэрэнь дутуугүй һураха.
Хара ажалай хажуугаар Сэрэмжэд хэхэ:
Хубсаһа хунар өөһэдтөө өөрөө оёхо,
Хазаар ногто, шүдэр хоюулан зайдаха,
Мал адуулха, мори заһаха, эмнигые һургаха.
Эрын гурбан наадан
Эртынһээ иимэ удхатай һэн:
Буряад зоной, айл бүлын,
Хүн бүхэнэй һүр һүлдые һэргээхэ,
Зориг хүсэлыень шангалха,
Хии морииень үргэхэ,
Нютаг оронииень суурхуулха,
Эзэд бурхадыень баярлуулха,
Муу муухайень дараха,
Баян хэшэг салгидуулха -
Дэмбэрэлтэ хэшээлэй гуримтай,
Буряадай түүхэтэй холбоотой.
Тиимэһээ, сагаан эдеэгээ дэлгэжэ,
Һаба һуулгаар билтаруулжа,
Арза хорзоёо нэрэжэ,
Тарган мяха табаг тэбшээр обойлгожо ,
Эдеэнэйнгээ дээжэһээ орон дэлхэйдээ үргэжэ,
Өөһэдөө эдижэ, уужа, зугаалжа,
Аялга дуугаа дуулажа байхань
Ямар ехэ ушар удхатай,
Ямар ехэ һүр һүлдэтэй
Анхан сагһаа байһан гээшэб даа эдэнь.
Зундаа үбһэ ногоо хадалан хуряаха,
Үбэлжөөндөэ эртээнһээ бэлдэхэ,
Һарабша хашаагаа заһаха бариха,
Энэ мэтын ажал хойно хойноһоо һубариха.
Намарай эхеэр баян хэшэг дэлгэрхэ,
Малай тарган тоһо абаха car ерэхэ,
Хонишод, үхэршэд оторлохо,
Хагсуу үбэлэй хаһада бэлдэлгэн эхилхэ.
Зунай эхеэр дараһан һэеыгээ
Намарай һүүл һарада тэниилгээд
Гэрэй бүреэһэн болгожэ эсхэнэ,
Эхэнэрнүүд сугларжа, гэрэй зэмсэг оёно.
Энэ ажал эхэнэрнүүдэй сугларха
Эгээн дуратай хэрэг юм,
Һонин һорьмойгоо ярилдаха,
Хэрэг зугаагаа эрхилхэ аргань юм.
Сэрэмжэд сугларһан эхэнэрнүүдтэй
Суг энеэдэ наада гаргаха дуратай.
Будын Гармын гурбан хүбүүдэй
Гурбан абиһан эхэнэрнүүдшье гайтай -
Тэрээнһээ дутуугүй,
Үгэдэ хурса, ядуугүй.
Сэрэмжэдтэй дүтэ нүхэрлэһэн
Сэмжэд, Гармын эхир басагадай нэгэн.
Мүн баһа үнеэ һаадаг
Залуу басагад бэреэдүүд
Шаг шууяа, зугаа табилдаха,
Үгэ хүүр гаргахадаа бэрхэ.
Эдэнэрэй хэниинь эзэн бэреэдүүд бэ,
Хэниинь ажалша малшадынь бэ -
Эндэ илгахын аргагүй юм.
Иигэжэ суглараад ерэхэдээ,
Элдэб наада зугаа дэлгэхэдээ
Һанагдаагүй арга гаргадаг юм.
Сагаан һанаатай,
наадашашье, зоригтойшье Сэрэмжэд
Гармын гурбан абиһанай нэгэн
Сэрэмжэдтэ нэгэтэ сошоолгоһон юм,
Тиин харюугаа абаха гэжэ бодоо һэн.
Нэгэтэ үглөөгүүр үнеэндээ гарахадаа
Муухан үмдэхэн үмдөөд,
Үмдэнэйнгөө алые һабардуулхаяа һэдээд,
Үхэрэй нойтон шабааһаар тэрэнээ будаад,
Хормойгоо дээшэнь шуужа гараба,
Сэрэмжэдэй хажууда зорюута бүгтыгөөд,
Үнеэгээ урьлуулба.
Тиихэдэнь Сэрэмжэд, шогтойнь мэдээжэ,
Тэрэниие бэлиндүүлхэ гэжэ
Араһаань алыень һабардаад абаба -
Альганиинь шабааһанда зууралдашаба,
Өөрөө сошоһондоо, гараа һарбайгаад байшаба.
Үнеэ һаажа байһан эхэнэрнүүд тиихэдэнь
Бүгэдөөрэн унажа бодожо байгаад энеэлдээ.һэн
Буряал эхэнэрнүүд иихэдээ
Бэе бэеэ наадалха, энелдэхэдээ
Бэрхэнүүд байгаа бшуу даа,
Элдэб юумэ һанажа огто ядахагүй даа.
Эхэнэрнүүд зүндөө Сэрэмжэдтэ
Үнэхөөр дуратай байһан булта.
Бэеэ хамгаалуулха, туһалуулхашье тэдэ,
Илангаяа һэеы гэр түхеэрэлгын үедэ.
Дээбэри таталгада,
Ашаа ашаалгада,
Бараанай хүлилгэ таталгада
Эхэнэрнүүд Сэрэмжэдээл дуудадаг.
Үшөө хододоо нэгэ зантайдань,
Уй-хай хэжэ ябадаггүй тэсэмгэйдэнь,
Мүн хододоо найр нарьяатай,
Шууяатай ябадагтань угаа дуратай.
Хүндэ туһалдаг зантай, тэрэ мүртөө зоригтой,
Эрэ хүндэл адли, хэнтээшье хамаагүй тулалдаха,
Эмээлтэ хазаартые багтаажа шадаха
Уужам дэлгэр, сэбэр һайхан сэдьхэлтэй.
Нэгэтэ зун аянгатай,
Дуутай бороон бүхэли һүни оробо.
Иимэ үедэ арьяатан хотондо ородог зантай.
Сэрэмжэд хонёо манажа хонобо.
Харан гэһээнь, нэгэ сагаабтар шэгтээ
Һүрэг руунь юумэн һүрэн һунаба,
Сэрэмжэд тиихэдэнь тэрэниие шүүрэхэдээ
Һүүлынь һабардаад үлэшэбэ.
Лаб адхаһан аад, барибагүйб гэжэ
Халаглаа бэлэй Сэрэмжэд.
Тиигээшье һаа, гарюуһа айлгаа,
Тэдэнһээ хайран хонидоо аршалаа.
Үбэлдөө гарюуһад олошордог талада.
Джарун Хошуун гэдэг газарта
Хониндо орожо һураһан шононууд
Һүрэглөөд ябадаг болобо, золигууд.
1944 он. Үбэл.
Хуулын гол.
Жараад хүн зон эндэ ажаһууха,
Эрэшүүлынь адуу малаа манаха,
Хонёо ээрэжэ хонохо.
Олон бүһэтэн аянда гаранхай,
Гэртээ эхэнэрнүүд лэ үлэнхэй.
Нэгэтэ һүни гэнтэ шоно улижа,
Үхэр мал мөөрэлдэжэ,
Нохойнууд хусажа,
Морид үүрһэбэ,
Шаг шууяан болошобо.
Сэрэмжэдэй шамдуу бодоод,
Гүйжэ гараад харан гэһээнь,
Томо үхэр, сарнуудынь
Залуу малаа дундаа хэһэн,
Тэдэнээ тойрожо, аршалан
Зүг бүхэн руу гэтэн хараад,
Добтолһон шоные мүргэхөөр бэлэн байбад.
Сэрэмжэдые хараад айһан, түбэгшөөһэн юм гү,
Шононууд тиихэдэ хотондо орохоёо зүрхэлөөгүй.
Мал һүрэгөө тиигэжэ абардаг һэн гэлдэхэ,
Үетэниинь гоёор хүхилдэхэ:
“Сэрэмжэдһээмнай”, - гэжэ нэмээхэ, -
Шоно айдаг бшуу!”- гэлдэн энеэлдэхэ...
Комментариев нет:
Отправить комментарий