Пүдхы баатар

Доржи-Ханда Цынгуевада болон бүлэдэнь, Дарима Загдаевада зорюулнаб Пүдхы баатар (Үнэн болоһон ушарһаа мүндэлһэн домог) I Табан хушуу малаараа Тала дайдаяа бүрхөөжэ, Тайга нугынгаа агаараар Тэниилгэн сээжэеэ амилжа, Сагаан эшэгы гэртээ Сагаан эдеэгээ салгидуулжа, Амгалан тэнюун нютагтаа Айраг тарагаа билтаруулжа, Ажаһууһан саг бэлэй, Ажана амар үе бэлэй. Тойроод хада уулатай, Тайгадаа хандагай, бугатай, Хүбшэдөө шэлүүһэ, араататай, Хүхэ шоно, баабгайтай Шэнэһэтэй Бооржо нютагта, Жэгтэй элдин газарта Хүн зондоо хүндэтэй, Хүдхэгэр үргэн сээжэтэй, Пүдхэгэр шиираг бэеэтэй, Пүдхы баатар нэрэтэй Ажаһууһан нэгэ хүн, Алдар солотой ангуушан. Пүдхы баатарай хүсэтэйе Хүнүүд булта мэдэхэ, Хүдэр бэеынь шадалтайе Хараһанаа иигэжэ хөөрэхэ: “Хээр мориёо унаад, Хотон айлаараа ябахадань, Хорёо хашаанай дайралдаад, Хаагаад замынь байбал, Хони үргэһэндэл дүнгөөд, Хүнгэнөөр мориёо үргөөд, Хорёо дээгүүр гаргаха, Хорёогой саана табижархиха”. Ааяма халуун зунай үе һэн, Ангамаар наран шаража байгаа һэн. Зүүн хотоной хүри улаан буха, Баруун хотоной алаг буха гэхэ Бүрхирэлдэһөөр, Бүртэг газар уриһаар, Бэе бэеэ хараашалһаар, Улаан нюдэдөө сахаригтуулан, Үнэн дүтэлхөө халажа ядан, Эбэрнүүдээрээ энэ тэрые олибо, Элдэб янзаар арга шадалаа харуулба. Тиигэн байтараа мүргэлдэжэ эхилшэбэ, Теэд хэниинь хэнээшье диилэжэ ядаба. Улаа нэлээ болотороо, Шуһа нүжэ гоожотороо Ана-мана мүргэлдэбэ, Айхабтараар тулалдаба, Эбэрнүүдынь гэмтэбэ, Эбдэржэ, дальбаржа эхилбэ. Эндэ сугларһан зон хайрлажа, Эдэ хоёрые ядаба яашье һалгажа. Түдэн ашань Пүдхы абгадаа гүйжэ ерэбэ, Тиимэ юумэнэй боложо байһые дуулгаба. Амаржа байһан абгань һэргэг бодобо, Алхасын түргөөр хоёр бухада дүтэлбэ. Улаан бухын һүүлһээнь шүүрээд, Орондоглоторнь гэдэргэнь шэдэжэрхибэ, Алаг бухын эбэрһээнь шэрээд, Алдалтарнь шорой үмхүүлжэрхибэ. Шадал үлэһөөрөө дэгнүүл олиһоор, Шуһа бүлингөө гоожуулһаар Хоёр “ехэшүүл” һүрдэһэндөө, айһандаа Хоёр тээшээ халба һүрэн ошобол даа. II Аажам намарай бороо, хюруунай үеэр Аянай шубуудай аяндаа зориһон мэтээр Пүдхы баатар бэеэ зэһэжэ эхилбэ, Утын харгыда гарахаяа тиигэн бэлдэбэ. Үһэтэй нэхы дэгэл өөртөө оюулба, Эрмэгтэй хүдэһэн гутал баһа бэлдүүлбэ, Адууһанай годоор дабхар гутал бүтээлгэбэ, Аян замдаа гарахань хүсэд болобо. Сахюур замагтай буугаа нюргандаа үргэлөөд, Саадахи хүбшэеэ гараба мориндоо мордоод. Юһэн һара Пүдхы баатар махаха, Намар, үбэл, хабарай хаһа үнгэрхэ, “Хаанаб тэрэмнай?” гэртэхиниинь гэлдэхэ, Һамганиинь һанаа үнөөн боложо зобохо. Амиды мэндэньшье дуулдахагүй, Алуулһан, үгыньшье мэдэгдэхэгүй. Зунай сагай эхилхын үеэр, Зүлгэ ногооной хиидэхын хирээр Хээр мориёо бүншүүлһээр, Пүдхы баатар бии болохо тиигэһээр. Хүн гэжэ танихын аргагүй зүдэрһэн, Харамтай, шэнээр оюулжа үмдөөд ошоһон Хүдэһэн дэгэлынь онги хүнги хүрэһэн, Эрмэгтэй буряад гуталынь соорожо хахарһан, Адууһанай годонһоонь юуншье үлөөгүй һалаһан, Үнгэрхэдөө буряад малгайнь юушэгүй таһарһан, Гансал өөрөө үхөө гутаагүй бусадаг һэн. Натарһаар намирһаар арай гэжэ Пүдхы баатар моринһоо буужа: - Мухаа-аа, наашаа ерэ даа, Мориием амаруулжа таби даа, - Миһэрээд захиха угтаһан ашадаа. Харин тиихэдэнь түргэн Түдэниинь Хээр моринойнь эмээл тохомынь Абажа, буулгажа байхадаа, Абгынгаа олзоор һонирхохо, Эжэлүүдгүй ганзага руунь хараад абаха. Тэндэнь хургашье орёохо юумэн үгы, Годонойшье таһархай харагдахагүй. Тиимэл байха ёһотой һэн, Тэрээниинь булта мэдэдэг болоһон. Бүхы олоһон олзоёо, Бүхы байһан зөөриеэ Бултынь үгытэй зондо хубаадаг, Байдалаар тулюур уладта тараадаг, Өөрөө тиигээд урматай, Ула соорхой гуталтай, Онгигор таһархай дэгэлтэй - Иимэ юумэн жэл бүри бусадаг. Найгаһаар, натарһаар гэртээ орожо, Матаараар гурба-дүрбэ хэжэ, Уужа эхилхэ һүтэй сайгаа абажа. Ууха юумэнэй үгы һаа, Унданай бэлэн бэшэ һаа, Дайралдаһыень лэ гудамхижархиха, Арһанай эдеэ байлгасаарнь хүнтэрүүлжэ, Арһанайнь харагдатар хооһолжорхихо, Ойгоо гутаһан янза харуулжа, Орогүй саашань түлхижорхихэ. Ухаа мэдээ табиһан һамганиинь Урдаа борсогор гарнуудаа арбагашуулан: - Һалгаа даа, һалгаа! – гэн сошоһоор, Хоёр үбдэгөө сохиһоор, Һулын хойморто үлэхэ, Хожомоо үбгэнэйнгөө ерэхые анхарха, Холохоно арһанайнгаа эдеэ нюухаяа зобохо. Һунатараа эсэһэн Пүдхы баатар “Хубсаһан” гэлэйнгээ обоортор, Шала дээрэ тайлажа хаяад, Шэрдэг шэбхэ дээрээ гараад, Гансашье үгэ хэлэнгүй, Гансашье дуугарһан юумэгүй, Унтахаяа хэбтэшэхэ, Утын нойрто абташаха. Гурбан һүни унтаха, Гурбан үдэр хэбтэхэ. Һэрин гэхэдээ, үгэ дуутай болохо, Һанаан сэдьхэл тэнюун, дорюун бодохо. Нюур гараа угаажа, Һэнэгтэй хубсаһаа үмдэхэ, Һахал һамбайгаа абхуулжа, Толгойнгоо үһэ хюһуулха. Пүдхы баатарай хүгшэн тугшарха, Дун сагаан һэеы хоймортоо бэлдэхэ, Үшөө дээрэнь зөөлэн олбог дэбдихэ, Һайхан нүхэрөө тиигэжэ хүндэлхэ, Сагаан эдеэн табаг урдань табиха, Сагаа улаахан сай халуухан аягалха, Табюур дээрэ эдэнээ бултынь табиха, Тон уриханаар миһэрээд нүхэртөө абаха. Эдеэлгэн, сайлалга дүүрэнэ, Үнэншэхөөр бэшэ гайхамшагта һониноо, Ушаралта ябадалнуудтай тохёолдоһоноо Пүдхы баатар хөөрэжэ эхилнэ. Хотоной зон хотоноороо, Холо ойрынхид бүгэдөөрөө Эдихэ уухаяа мартаһан, Үргэһэ нойроо һамшаһан Түдэнэй абгын хөөрөө шагнана, Тайгын эзэн баабгайтай Тулалдаһаарнь гайхана, Шэлүүһэн, шоно олзоборитой Шэдхэһээ гараһаарнь һонирхоно. Түдэн ашадаа хэлэхэ: - Бэлэн юм даа, - гэхэ, - Айха, һүрдэхэ юумэн юум, Арьяатаниие дарахада бараг юм. Ши, Түдэн, хэрбэеэ Хара баабгайтай дайралдабал иигэхэш, Хара, иигээд тэрээнэйнгээ Хүзүүень булга мушхажархихаш. Хайшан гэжэ мушхадагаа харуулжа, Хай, Түдэбэй һанааень ехэтэ зобоохо, Хүзүүем булга мушхажархина аа гү гэжэ Хүбүүн, барһан, үнэхөөр ехээр айха. Түдэб, юрэдөө, айран бэшэшье һаа, Баабгайн хүзүү булга мушхахаһаа байха Амиды баабгайтай дайралдаа һаа, Һүнэһөө дэлин, магад, үхэжэшье болохо. III Нэгэтэ үглөөгүүр ээлжээтэ агнууриһаа Пүдхы баатар бусажа ерээд байба, Хангирхай дэгэлдээ, ударһан хубсаһандаа Халааһа табихынь хүгшэндөө үгэбэ. Эгээл энэ үедэ Пүдхын гэртэ Өөрынь наһанай хүн оробо, Бамбаряан гэжэ нүхэрынь ерэбэ. Тэрэ гээшэ дээрэлхүүшэг зантай, Хүниие доошо хаража, Халта баһан алдажа, Наадалаадшье абадаг абаритай. Хоёр нүхэд мэндэ амараа хэлсэжэ, Хоймортоо эзэниинь хүндын ёһоор уриба. Хангирхай хүдэһэн дэгэл руунь айлшан заажа: - Энэ яагаа гээшэбши даа, - гэсэгээбэ. – Тайгын эзэн ташаад абаал даа, - Пүдхы урдаһаань энеэсэгээбэ. – Юугээ шимни шашагшабши даа, - Гэн нүгөөдэнь энеэбэ, - Хэн шинии хара баабгайтай ташалдахы Хаража үзөө юм үнэндөө, Бил, юрэдөө, эшээрхэдэгби шагнахы, - Бамбаряан дээрэлхэбэ нүхэртөө. – Хэрбээ тиимэ һаа, Хүбшэ намтай гаралсыш, Хаража үзөө һаа, Хэлэхээ иигэжэ болииш. – Гарая, гарая, үглөөдэртөөл ошохомни! Баабгайтай “ташалдахыш” харахамни! – Гэжэ байжа Бамбаряаниинь һаахарба, Хүбшэ руу Пүдхы гараха болобо.

Тоглол-мүрысөөн. Жюри: Дай-Сурун, Арюна багша, Сэсэгмааа.

Тоглол-мүрысөөн. Жюри: Дай-Сурун, Арюна-багша, Сэсэгмаа

Когда я задал в Ин-ете шутливый вопрос: "Интересно, кто же поставляет снаряды, оружие, вплоть до реактивных установок, боевиков, даёт деньги ополченцам Юго-Восточных республик Украины? Американцы? Китайцы? Африканцы? Может быть, марсиане?", - то неожиданно, с большим удивлением заметил, что своим ответом на этот вопрос оказались крайне довольны люди, как ни странно, с обеих сторон, выражающие диаметрально противоположное мнение.