ДЭРҮҮ ГЭНДЭНЭЙ САГААЛГАНАЙ «БЭЛЭГ».* * * Бэлин Галдан дасан ерэһээр жэл тухай болобо. Садхалан тэнюун ябаһан үдэрынь тоотой. Эндэ ерэһэнһээ хойшо шэхэнэй шиир болотор дуулаһаниинь: “Ууха эдихэ һургаалай, улаан гэдэһэн хэмжүүрэй, нойр үргэһэн һургаалай, нойтон гэдэһэн хэмжүүрэй”. Багшань заахадаа: “Эдеэлхэдээ халта дутуу садаад бодохо юм. Инсаглаштараа эдилгэн гээшэ гансал адагуусанай уймар гурим юм”, - гэжэ номнохо. – Хотын хэмжүүрэй гурбанай нэгэниинь хооһон агаар, үлэгшэ хоёрынь хоол байха ёһотой”, - гэхэ. Үнэн хэмжээ һаа, Гэндэнэй хото соо гурбанайнь нэгэн хоол, бэшэниинь хооһон хии байлтай гэжэ өөрөө тоолодог. Теэд хэн энээниие хото руунь шагаажа хэмжэхэб даа. Тиимэһээ ходол гуринха ябантуу. Багшань хяһуур харуу, хибагар нарин зантай, өөрөөшье остоолдо тохорюун юумэдэл багаар эдидэг, орхимжонь бэеһээнь һанжаһан, үндэр гордогор аад, үргэдэг туранхай ламбагай юм. Жэжэхэн модон аягаар нэгэл аяга шүлэ уулгаха. Аарсан һаань, аяга дээрэ нэмээлтэ байха. “Дэмыл ехээр аарса, сай бү пэрдэ, шээрэн болоод шэрдэгээ норгохош, шээһэнэй үнэрөөр бурхангаа буядаахаш”, - гэжэ айлгаха. Гэндэн ламбагайнгаа бурхан аршадаг, уһыень һэлгэдэг, хүжэ санзай ууюулдаг уялгатай юм. Бурханай урда бүмбэгэрхэн шэл амһарта соо шэхэр, бообо, элдэб янзын хампяадханууд обойтор ябталаатай. Аршаха бүридөө хорхойтожо, шүлһэниинь гаража зобохо. Тиигэ тиигэһээр тэсэлыньшье барагдажа, нэгэтэ үдэр нэгэ ягаахан хампяадха абаад, альган дээрээ баряад, бурхангаа хараад зальбарба: “Ашата бурхамни! Абарагша сахюусадни, ори гансахан энээхэниие эдихыемни зүбшөөжэ хайрлыт!” Харахадань, Ошорваани сахюусан ошо, дүлэ сасаруулан, орой дээгүүрнь алад харанги. Ошороороо Гэндэниие мэргэсээхэ байһан янзагүй, холо дайдын хорото дайсаниие намнажа ябаһан түхэлтэй. Бурхан багша үлэ мэдэг хараашагүй болоод байһан түхэлтэй. Богдо Зонхобын бүтүүхэнээр миһэд гэһэн, “заа, тиигээд болог лэ даа” гэһэншүү дүрэтэй байхадань, “Яашоошье һайнууд бурханууд гээшэбта”, - гээд, адис абаад, альган дээрэхи хампяадхаяа ама руугаа ябуулжархиба. Энээндээ садаха, сэдьхэлээ ханаха бэшэ, бүришье ехээр хорхойнь хүдэлжэ – үшөө нэгые! – гээд лэ бү һала. Иигэжэ үдэр бүри нэгэ нэгэхэнээр хулганаан шэнги хибэһээр байтарнь, тэрэ шэл амһартань дунда орожо, хулгай булхайнь эли болохонь дамжаггүй. “Ай, зайлуул! Баригдахадаа намһаа юун үлэхэ гээшэб?”- гэжэ сэдьхэлээ зобоһон Гэндэн һанаамгай һүбэлгэн хүбүүн һэн туладаа, нэгэ иимэ арга һанаба: үлэһэн шэхэр, бообо, хампяадхануудые амһартын ханада дээрэ дээрэһээнь ябталхадань, дундаа хооһон аад, газаа талаһаань дүүрэн хэбэртэй харагдаха. Ииигэжэ һэмээхэнээр хибэһээр байтарнь Сагаалган тулажа ерэһэн, бурханаа тахилган бообо. Багшань балингаа шэнэлхэеэ энэ томо бүмбэгэр шэл амһартаяа бурханайнгаа урдаһаа буулгажа ябатарнь үнөөхи Гэндэнэй арга мэхэ буруу һүрэжэ, ханаарнь аһаагша амтата зүйлнүүд амһартын оёорто унашаба. Иимэ одоо хэлэшэгүй гайхамшагта үзэгдэл - мэнэ һая дүүрэн балингай нюдэ сабшаха зуура дундаршахые гайхахын ехээр гайхаһан багша ламбагайн доодо уралынь доошоо шалбайшанхай, амаа ангайһан зогсожо байтараа, ёлогор хоёр нюдэеэ Гэндэн руу залаба. Зүрхөө түгшэжэ унаагүйхэн байһан Гэндэнэй бэень нэрэ һурагүй һалганажа, гуяыень доошо зулаад, халуу бусална. Үхэсэ айһан Гэндэн үмдэн соогоо шээһэ алдажа байгаа юм бэзэ. Борхигор аад, годид гэһэн долёобороороо догоодон һагад зангажа, Гэндэндэ “наашаа боло” гэһэн элиин эли тэмдэг нэгэшье абяа гарангүй үгэбэ. Үхэһэн амидын хоорондо байһан Гэндэн үйлын мантан абаргада үрэбхюулхэеэ байһан шандаган мэтэ айшанхай, мэдэрэлгүй болоһон хоёр хүлнүүдынь өөһэдөө хүдэлөө боложо, багшынгаа урда ошобо. Баруун гараараа зүүн шэхыень саб шүүрэжэ, гам хайрагүйгөөр мушхахадань, юуншьеб элеэр “хос” гэшэбэ. Одоо һайн шэхэдүүлбэ. Һүни бүхы бэень хүндүүлхэй. Шэхээрнь ото шууяна, газаа шуурган, һалхин болоно гэһэнинь, ямаршьегүй сэлмэг номгон. Хожомынь эдэгэхэдээ зүүн шэхэниинь элитэ дэрэгэр болошоо бэлэй. Энээнһээ боложо Дэрүү Гэндэн гэжэ уран гоё нэрэтэй болоһон юм. * * * БООСОО ЭДИГШЭ ШОЙНХОР * * * Ламанар ямар нэгэ юрэ бусын һонин юумэ олоод лэ хүхилдэхэ. Сүүгэлэй дасанай элдэбын һонин зон соо Одхон Доржо гэдэг дүймэгэйшэг лама оёдолой зүү залгижархидаг юм һэн ха. Бообо халаашаар урмашуулаад, зүүнүүдые дээрэ дээрэһээнь залгюулхадань ганса нюсэгэн зүү залгидаггүй, үмхэ хилээмэнтэй жажалаад ябуулжархидаг байгаа. Эдэ зүүнүүдтээ үрөө адаагүй, өөрынгөө үхэлөөр үхөө гэлсэдэг юм. Мүн лэ юрэ бусын һонин хубарагуудай нэгэниинь Унгаран Шойнхор гэлсэхэ. Нэгэтэ боосолдоогоор зуу дахин тогтон торонгүй унгажа шадахаб гээд, энэ боосоогоо шүүгээд, үшөө “һэшхэлэйхиие” гээд, гурба дахин пос-пос гүүлэн нэмэбэ гэхэ. * * * Дамбинима Цырендашиевай "Сэмүүн саг" гэжэ номһоо.